سبک مهمانی در قرآن کریم

1. دعوت

سبک مهمانی در قرآن کریم همراه با دعوت است خواه اینکه انسان مهمان را دعوت کند و یا خود مهمان دیگری شود! اصل اولیه در مهمانی بر سبک قرآن، دعوت است. و لذا کلمه مرادف دعوت در قرآن با واژه‌های استأنس و اجازه آمده است: یَأَیهَُّا الَّذِینَ ءَامَنُواْ لَا تَدْخُلُواْ بُیُوتًا غَیرَْ بُیُوتِکُمْ حَتیَ‏ تَسْتَأْنِسُواْ «اجازه)  (نور/27) «یَأَیهَُّا الَّذِینَ ءَامَنُواْ لَا تَدْخُلُواْ بُیُوتَ النَّبیِ‏ِّ إِلَّا أَن یُؤْذَنَ لَکُمْ» حزاب/53) 

حال اگر کسی بدون دعوت مهمانی آمد، باز دو حال دارد: (صورت اول) یا کسی در خانه نیست در این صورت اجازه ورود به خانه را ندارد در نیتجه بایستی بر گردد: (فَإِن لَّمْ تجَِدُواْ فِیهَا أَحَدًا فَلَا تَدْخُلُوهَا حَتیَ‏ یُؤْذَنَ لَکمُ‏ْ) (در صورت دوم)‌ و اگر کسی در خانه است باز دو صورت دارد یا یا اجازه می‌دهد پس وارد خانه می‌شود: (فَلَا تَدْخُلُوهَا حَتیَ‏ یُؤْذَنَ لَکمُ)

و اگر گفت آمادگی ندارم بر گردید ناراحت نشوید بر گردید: (وَ إِن قِیلَ لَکُمُ ارْجِعُواْ فَارْجِعُواْ  هُوَ أَزْکیَ‏ لَکُمْ  وَ اللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ عَلِیمٌ(نور/28)

استثنای این مورد: عیادت به مریض در روز‌های ویژه در بیمارستان‌ها، کاروان‌سراها، بازار‌های عمومی و غیره. (لَّیْسَ عَلَیْکمُ‏ْ جُنَاحٌ أَن تَدْخُلُواْ بُیُوتًا غَیرَْ مَسْکُونَةٍ فِیهَا مَتَاعٌ لَّکمُ‏ْ  وَ اللَّهُ یَعْلَمُ مَا تُبْدُونَ وَ مَا تَکْتُمُونَ(نور/29)

2. پشت در

حال اگر مهمان پشت در آمد و صاحب خانه کمی دیر کرد مهمان نبایستی بی صبری کند و در بکوبد تا میزبان با عجله از خانه خارج گردد زیرا قرآن در سبک مهمانی می‌فرماید: ای پیامبر! عرب جاهلی بی فرهنگ بودند و برای بیرون آمدن تو از خانه صبر نکردند و (آنان ) که تو را از پشت حجره‏ها بلند صدا می‏زنند، بیشترشان نمی‏فهمند! (إِنَّ الَّذِینَ یُنَادُونَکَ مِن وَرَاءِ الحُْجُرَاتِ أَکْثرَُهُمْ لَا یَعْقِلُونَ(4)  و دستور قرآن این است که اگرآنها (عرب جاهلی) صبر می‏کردند تا خود به سراغشان آیی، برای آنان بهتر بود و خداوند آمرزنده و رحیم است! (إوَ لَوْ أَنهَُّمْ صَبرَُواْ حَتیَ‏ تخَْرُجَ إِلَیهِْمْ لَکاَنَ خَیرًْا لَّهُمْ  وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَّحِیمٌ(حجرات/5)

از این دو آیه به خوبی استفاده می‌شود که سبک قران در مهمانی این است که مهمان بایستی کمی پشت در صبر کند و در را زیاد نکوبد و هر چند که صاحب خانه نیز بایستی به استقبال مهمان بشتابد. زیرا که قرآن می‌فرماید: هر گاه به شما تحیّت گویند، پاسخ آن را بهتر از آن بدهید یا (لا اقل) به همان گونه پاسخ گویید! خداوند حساب همه چیز را دارد: وَ إِذَا حُیِّیتُم بِتَحِیَّةٍ فَحَیُّواْ بِأَحْسَنَ مِنهَْا أَوْ رُدُّوهَا  إِنَّ اللَّهَ کاَنَ عَلیَ‏ کلُ‏ِّ شیَ‏ْءٍ حَسِیبًا(نساء/86)

3. سلام

مهمان موظف است به میزبان سلام کند. چون او تازه وارد است. تازه وارد بر نشسته سلام می‌کند سواره بر پیاده سلام می‌کند. مهمان بر میزبان سلام بایستی بکند. و لذا قرآن کریم می‌فرمرماید: بر اهل خانه سلام کنید که این برای شما پاکیزه و شاید شما متذکر و پند بگیرید: (وَ تُسَلِّمُواْ عَلیَ أَهْلِهَا ذَالِکُمْ خَیرٌْ لَّکُمْ لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ(نور/27)

هر گیز از پشت در و دیوار به همدیگر سلام نکید: این بی خردی و بی فرهنگی است: ( اِنَّ الَّذِینَ یُنَادُونَکَ مِن وَرَاءِ الحُْجُرَاتِ أَکْثرَُهُمْ لَا یَعْقِلُونَ(حجرات/4)

پس سلام که مستحب است وظیفه مهمان است و جواب که واجب است وظیفه صاحب خانه است زیرا که میزبان نیز وظیفه دارد به بهترین و جه پاسخ سلام دهد: وَ إِذَا حُیِّیتُم بِتَحِیَّةٍ فَحَیُّواْ بِأَحْسَنَ مِنهَْا أَوْ رُدُّوهَا  إِنَّ اللَّهَ کاَنَ عَلیَ‏ کلُ‏ِّ شیَ‏ْءٍ حَسِیبًا(نساء/86)

4. نحوه ورود بر خانه میزبان

سعی کنید در هنگام به ورود اندرون خانه،‌ صاحب خانه پش قدم شود! صاحب خانه با یا الله یا الله گفتن شما را به داخل بدرقه کند این بهترین روشن است: زیا که قرآن کریم به مومنان فرموده است: ای اهل ایمان هیچ گاه پیش از خدا و پیامبرش راه نروید و تقوای الهی را پیشه کنید زیرا که خدا شنوا و دانا است: (یَأَیهَُّا الَّذِینَ ءَامَنُواْ لَا تُقَدِّمُواْ بَینْ‏َ یَدَیِ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ  وَ اتَّقُواْ اللَّهَ  إِنَّ اللَّهَ سمَِیعٌ عَلِیمٌ(حجرات/1) ممکن است علت این باشد که اهل و عیال صاحب خانه در صورت که صاحب خانه جلو می‌آید. راحت تر است. و ممکن است که خود شان را آماده نکرده و می‌خواهد آماده کند اگر آماده نبود روی شان می‌شود که به صاحب خانه بگوید کمی صبر کنید.

5. نشیمنگاه

کجا بنشینیم؟ این خیلی مهم است! هر کجا میزبان گفت:‌ بنشینید همان جا بنشینید! دیگر نگوید لایق من نیست من روی میز نمی‌نشنشیم و من بچه دهاتی هستم و می‌خواهم در خانه بنشنیم و غیره.

6. غذا

1. 6. شتاب میزبان در تهیه غذا

میزبان در تهیه غذا شتاب کند! در حکایت حضرت ابراهیم (ع) آمده است که آن حضرت مخفیانه و دور از چشم مهمان‌ها وارد خانه شد و با کمک خانواده فورا گوشت کباب شده گوساله را پیش مهمان‌ها آورد: فَرَاغَ (مخفیانه) إِلیَ أَهْلِهِ فَجَاءَ بِعِجْلٍ سَمِینٍ(ذاریات/26) و نگذاشت سختی راه بر تن آنان بماند هر چند که مهمان‌های ابراهیم از آن کباب استفاده نکردند زیرا که آنان فرشته بودند فرشتگان همانند ما غذا نمی‌خورند. ولی حضرت ابراهیم حق میزبانی را به جا آورد و در سبک مهمانی قرآن خوب عمل کرده است.

2. 6. عدم توجه مهمان به غذا

مهمان نیز نبایستی اول نظر او به تهیه غدا و و نوع آن و وقت سر رسید غذا باشد: زیرا که قرآن می‌فرماید: در حالی که (قبل از موعد نیایید و) در انتظار وقت غذا ننشینید: (غَیرَْ نَظِرِینَ إِنَئهُ) احزاب/35.

از این آیه این نکته نیز استفاده می‌شود هرگاه مهمان شدید فقط برای صرف به خانه میزبان نروید بلکه قبل از آن به مهمانی بروید و با صاحب خانه صحبت کنید. و وقت غذا حاضر شد شما نیز حاضر باشید.

7. تهیه غذا

غذا در سنت قرآن بسیار سفارش شده است! و ثواب زیادی آن جای تردید نیست! و در تهیه غذا باید سعی و تلاش زیاد صورت بگیرد تا رضایت مهمان جلب کردد!

1. 7. تهیه غذا  وآنچه که موجود است

وقتی مهمان سر زده می‌آید و شما هم می‌پذیرید! سعی کنید آنچه موجود در دست است از آن را آماده کنید! حضرت ابراهیم وقتی دیدی مهمان‌های عزیز دارد با اینکه نمی‌شناسد برای آنان کباب گوساله آماده کرد یعنی دم دست او همین بوده و به همین موجودی اکتفا کرده است: فَرَاغَ إِلیَ أَهْلِهِ فَجَاءَ بِعِجْلٍ سَمِینٍ(ذاریات/26)

مبادا مهمان را در خانه گذاشته و برای خرید از خانه خارج شوید! این گونه صمیمت به وجود می‌اورد. و مهمان می‌فهمد که میزبان او را از خود دانسته و با او بسیار گرم گرفته است و این موجوب افزون محبت می‌شود. و زحمت زیاد هم موجب رنجور خاطر مهمان و هم موجب زحمت افزون خانوده و خود انسان می‌شود و لذا در دفعات متعدد موجب خستگی انسان می‌شود و لذا کم کم مهمانی از خانه های ما بر چیده می‌شود حال هم اگر مهمانی رفتن و مهمانی دادن کم رونق شده است تعارفات و زحمات بیش از حدی برخی از خانواده‌ها است! و این امر موجب چشم هم چشمی دیگران نیز می‌شود و ممکن است برخی نداشته باشد و لذا سعی مکند مهمانی دادن و مهمانی رفتن را بکلی ترک و از برنامه حذف کند. 

بیشتر مهمانی‌های که از جامعه اسلامی رخت بر چیده دلیلش همین است که صاحب خانه به آن چه دارد اکتفا نمی کند خود را به زحمت می اندازد و مهمان نیز اذیت می شود و دیگر مهمان حاضر نمی شود که به خانه او برود. و چه بسا این کار موجب چشم و هم چشمی نیز می شود. فردا که میزبان خود مهمان شد آن مهمان نیز این کار را تکرار می کند و مهمانی می شود چشم هم چشمی و لذا مهمانی خت از بین می‌رورد.

8. صحبت

حال که مهمان و میزبان گرم صحبت است قرآن کریم در نوع صحبت، تن صدا، و چگونگی آن نیز دستوراتی دارد.

1. 8. صحبت آرام!

صدای مهمان پائنتر از صدای میزبان باشد: (یَأَیهَُّا الَّذِینَ ءَامَنُواْ لَا تَرْفَعُواْ أَصْوَاتَکُمْ فَوْقَ صَوْتِ النَّبیِ‏ِّ) ممکن است در خانه سالخورده ای، مریضی و بچه‌ای خواب باشد و با صدا و هیاهوی شما از خواب بلند شود و در ذهن او اثر بدی از مهمان به جا بماند. و این امر باعث می شود که شخصیت بچه با ضدیت مهمان شکل بگیرد و این کار آسیب بزرگی به او می‌رساند. و لذا قرآن کریم می‌فرماید: یَأَیهَُّا الَّذِینَ ءَامَنُواْ لَا تَرْفَعُواْ أَصْوَاتَکُمْ فَوْقَ صَوْتِ النَّبیِ‏ِّ

2. 8. عدم صحبت کردن سرگشاده

مهمان بایستی سر گشاده صحبت نکنید! با پرده و مراعات حال صاحب خانه و خانواده او صحبت کنید: (وَ لَا تجَْهَرُواْ لَهُ بِالْقَوْلِ کَجَهْرِ بَعْضِکُمْ لِبَعْضٍ أَن تحَْبَطَ أَعْمَالُکُمْ وَ أَنتُمْ لَا تَشْعُرُونَ(حجرات/2) ممکن است برخی حرف‌ها در این خانه ممنوع باشد آن ‌ها را مراعات کنید. مثل اینکه با دیگران در بازار و دوستان‌تان هستید صحبت نکنید. و این کار کار خوبی نیست! شخصیت کودکان از همین صحبت‌های شکل می‌گیرد. و لذا قرآن کریم عرب را از نوع صحبت که با خود شان در بازار و سر کار و جای های دیگر داشتند و که بر سر همدیگر فریاد می‌کشیدند در خدمت به پیامبر منع کرده است: (وَ لَا تجَْهَرُواْ لَهُ بِالْقَوْلِ کَجَهْرِ بَعْضِکُمْ لِبَعْضٍ أَن تحَْبَطَ أَعْمَالُکُمْ وَ أَنتُمْ لَا تَشْعُرُونَ(حجرات/2)

3. 8. صحبت شمرده شمرده

شمرده و شمرده و با جمله‌های کوتاه با میزبان صحبت کنید: این کار موجب تقوا است: زیرا که خداوند در قرآن می‌فرماید: آنها (اعراب جاهلی) که صدای خود را نزد رسول خدا کوتاه می‏کنند همان کسانی هستند که خداوند دلهایشان را برای تقوا خالص نموده، و برای آنان آمرزش و پاداش عظیمی است! (إِنَّ الَّذِینَ یَغُضُّونَ أَصْوَاتَهُمْ عِندَ رَسُولِ اللَّهِ أُوْلَئکَ الَّذِینَ امْتَحَنَ اللَّهُ قُلُوبهَُمْ لِلتَّقْوَی‏  لَهُم مَّغْفِرَةٌ وَ أَجْرٌ عَظِیمٌ(حجرات/3)

4. 8. عدم صحبت تو گوشی

مهمانان باهم تو گوشی صحبت نکنند ممکن است صاحب خانه و یا دیگران را نسبت به خود مظنون کنند وقتی در جمع هستید با جمع صحبت کنید و تو گوشی که موجب آزار و سوی ذهنیت دیگران شود بر پرهیزید: زیرا که نجوا و تو گوشی نوع صحبت شیطان است و لذا قرآن از ان منع کرده آنجا که فرموده است: نجوا تنها از سوی شیطان است می‏خواهد با آن مؤمنان غمگین شوند ولی نمی تواند هیچ گونه ضرری به آنها برساند جز بفرمان خدا پس مؤمنان تنها بر خدا توکّل کنند! (إِنَّمَا النَّجْوَی‏ مِنَ الشَّیْطَانِ لِیَحْزُنَ الَّذِینَ ءَامَنُواْ وَ لَیْسَ بِضَارِّهِمْ شَیًْا إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ  وَ عَلیَ اللَّهِ فَلْیَتَوَکلَ‏ِ الْمُؤْمِنُونَ(مجادله/10)

5. 8. تازه وارد

عکس العمل نسبت به ورود مهمان تازه و یا  کسی از اعضای خانه چیست؟ دستور جا باز کردن و احترام به تازه وارد است و لذا قرآن می‌فرماید: مهمان بایستی گوش به فرمان صاحب خانه و میزبان باشد و هر گاه دستور برای باز کردن جای برای تازه وارد صادر نمود این کار با آغوش باز صورت گیرد: (یَأَیهَُّا الَّذِینَ ءَامَنُواْ إِذَا قِیلَ لَکُمْ تَفَسَّحُواْ فیِ الْمَجَالِسِ فَافْسَحُواْ یَفْسَحِ اللَّهُ لَکُمْ؛ مجادله/11)

و اگر دستور برپا و جابجای به صورت بلند شدن و نشستن شد آیا باز این کار انجام شود؟ بلی! زیرا قرآن می‌فرماید: (وَ إِذَا قِیلَ انشُزُواْ فَانشُزُواْ)  

مخصوصا اکر تازه وارد اهل ایمان و علم باشد! زیرا که قرآن برای اهل علم جایگاه ویژه‌ای قائل است: و لذا فرموده است:‌(یَرْفَعِ اللَّهُ الَّذِینَ ءَامَنُواْ مِنکُمْ وَ الَّذِینَ أُوتُواْ الْعِلْمَ دَرَجَاتٍ  وَ اللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِیرٌ(مجادله/11)

9. پس از صحبت‌های اولیه و صرف غذا

وقتی صحبت‌های اولیه تمام و غذا صرف و سفره پیچیده شد دستور قرآن برای این قسمت از برنامه مهمانی چیست؟ قرآن کریم می‌فرماید:‌ فورا مهمانی را تمام کرده و مهمان هرچه سریعتر به خانه خویش برگردد. (فَإِذَا طَعِمْتُمْ فَانتَشِرُواْ وَ لَا مُسْتَْنِسِینَ لحَِدِیثٍ) احزاب/35) دلیل آن را  قرآن کریم اذیت و آزار میزبان بر شمرده است:‌(إِنَّ ذَالِکُمْ کَانَ یُؤْذِی النَّبیِ‏َّ فَیَسْتَحْیِ مِنکُمْ، احزا/35)

زیرا نشستن اضافی تلف کردن عمر و وقت است! موجب آزار و اذیت اهل خانه است ممکن است اهل خانه مریض، مدرسه‌ای، مسافرت و .... داشته باشد. و لذا اکثر مهمانی‌های ما شب نشیمن است تا جای مهمانی! مهمانی برنامه‌ای است ولی شب نشینی بی برنامه‌گی است! و اسلام مخالف شب نشینی است!